Breindiner van vijf gangen

Op dinsdagavond 23 april jongstleden zo tegen 21:20 uur ontving jullie al dan niet geliefde Nar weer eens een heus certificaat. ‘De Radboud Academy te Noviomagum verklaart dat S.F. Nar (maar dan mijn pseudoniem vanaf mijn geboorte ontvangen ergens in de naoorlogse vorige eeuw) heeft deelgenomen aan de vijfdelige cursus Ons Kostbare Brein.’ De cursusperiode omvatte op vijf dinsdagavonden van 26 maart tot en met 23 april 2024 evenzovele colleges van steeds 1,5 uur op de campus van de RUN en wel in een van de kleinere collegezalen van de faculteit Sociale Wetenschappen in het Maria Montessorigebouw. Vijf verrukkelijke Breinschotels werden geserveerd aan zo’n 50 cursisten uit het hele land en daarnaast ook nog een Belg. Een deskundige, woonachtig in Brugge, de sprookjesstad van Vlaanderen, wat betreft het duiden van de grote gezondheidsgevaren van het gebruik van pesticiden en soortgelijke bestrijdingsmiddelen. Sterk geïnteresseerd in met name het college van Prof. Bas Bloem over onder meer het oorzakelijke verband bij boeren en tuinders als groep tussen het gebruik van pesticiden en Parkinson. Hij kwam die vijf dinsdagen steeds behoorlijk vroeg naar de regio Nijmegen om aldaar de natuurlijke omgevingen gedetailleerd te verkennen middels wandelingen zoals de magnifieke N70 route. De Radboud Academy zorgt overigens voor vakoverschrijdend onderwijs en onderwijs op maat. 

Een vijf gangenmaaltijd van grote klasse werd ons geserveerd met de volgende veelal (hoogst) onbekende, maar wel exquise gerechten: 1. Cognitie en het brein 2. Antisociaal gedrag en het brein 3. Taal, communicatie en ons brein 4. Het geheugen bij veroudering - kansen en risico’s en tenslotte 5. De automatische piloot van ons brein.

Vijf ster koks hadden in de uitstekend geoutilleerde keukens van het Donders Instituut dit vijfdelig menu wetenschappelijk samengesteld met hulp van ook diverse, al dan niet tijdelijke, culinaire medewerkers: Prof. Marius Peelen; Dr. Inti Brazil; Prof. Esther Janse; Prof. Joukje Oosterman en tenslotte de mondiaal bekende Prof. Bas Bloem, Parkinsonspecialist par excellence. Allen zijn verbonden als neuroloog aan het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour. Dit mondiaal vermaarde instituut is een onderzoekscentrum dat zich toelegt op het begrijpen van menselijke cognitie en gedrag in gezondheid en ziekte. Het instituut is genoemd naar de Brabander, geboren in Tilburg, Franciscus Cornelis Donders (1818-1889), hoogleraar geneeskunde en fysiologie, speciaal oogfysiologie.

Het menselijk brein is een mooi, nog steeds machtig mysterieus, doch ook ons meest persoonlijke orgaan. Het is de woning van ons denkvermogen, onze emoties en wie wij zijn. In deze cursus maakte jullie Narretje kennis met de werking van de hersenen. Hoe wetenschappers proberen te ontrafelen hoe hersenactiviteit bijdraagt aan menselijk gedrag. Welke methoden ze gebruiken om dit te doen. Speciale aandacht werd gegeven aan waar het mis kan gaan. Want hoe vanzelfsprekend het ons ook doet voorkomen dat jij en ik ons dingen herinneren of dat we ons lichaam bewegen. Het is beslist niet zo eenvoudig als het soms lijkt. De aansturing van de mens vanuit zijn machinekamer is vooral een precaire aangelegenheid. Bijvoorbeeld door ouderdom, een ongeluk of erfelijkheid werkt het brein mogelijk net even iets anders dan we normaal gesproken zouden mogen verwachten. Vaak met alle gevolgen van dien. In de cursus werd besproken wat het brein zou moeten doen en wat de gevolgen zijn als het anders loopt. 

Het is lastig te zeggen vanaf welke leeftijd je cognitieve prestaties, zoals je geheugen, je concentratievermogen en je waarneming exact achteruit gaan. “Tussen je 50ste en 60ste is er zeker wel sprake van achteruitgang,” zei Joukje Oosterman, hoogleraar Neuropsychologie van de cognitieve veroudering. “Doch er zijn ook al onderzoeken die suggereren dat je cognitieve vermogens reeds vanaf je 30ste langzaam minder worden.” Zeker is in ieder geval: hoe ouder je wordt, hoe sneller je cognitieve vermogens achteruitgaan. Maar jij en ik kunnen enige invloed uitoefenen om het verval te vertragen. Zij bracht nadrukkelijk in: ”Er zijn risicofactoren, maar ook beschermende factoren.” Risicovolle factoren zijn bijvoorbeeld: vernauwde hart- en bloedvaten, hoge bloeddruk en diabetes type 2, doch ook een depressie. Bij beschermende factoren sprak Oosterman over activiteiten die zowel ons lichaam als onze hersenen prikkelen. Zo is ruim voldoende beweging een bewezen factor in het verminderen van die risico’s. Een verantwoord dieet en voldoende slaap helpen ook. Dit draagt allemaal bij aan een prima doorbloeding van het brein. Diverse activiteiten prikkelen de hersenen zoals lezen, een museum, schouwburg of concert bezoeken, nieuwe dingen proberen of een (andere, wel) uitdagende baan. Zo bouwen wij zogenaamde cognitieve reserves op die kunnen helpen om hersenschade te compenseren en zo achteruitgang te vertragen. 

Prof. Bas Bloem haalde deze week, dinsdag 30 april, andermaal de pers met zijn uitspraken in een artikel in De Gelderlander met de titel: ‘Parkinson beroepsziekte in Duitsland, waarom hier nog niet?’ In Duitsland werd recentelijk de ziekte van Parkinson aangemerkt als een beroepsziekte. Daarom kunnen tuinders en boeren die deze ‘trilziekte’ hebben een uitkering krijgen als ze tenminste lange tijd (minimaal 100 dagen) met bestrijdingsmiddelen gewerkt hebben. Zo’n regeling is er ook al in landen als Frankrijk en Italië. Allemaal landen met grote agrarische gebieden. In Nederland zijn de landbouwgebieden veel kleiner, dus is het moeilijker een verband met bestrijdingsmiddelen vast te stellen. Hoogleraar Bas Bloem zegt: “Op individueel niveau is het nog steeds niet vast te stellen dat je Parkinson hebt gekregen doordat je veel met bestrijdingsmiddelen hebt gewerkt. Wel op groepsniveau.“ Blij is Bas Bloem met dit Duitse besluit, omdat het een erkenning is voor het risico wat mensen lopen na blootstelling aan bestrijdingsmiddelen. Het laat zien dat dat boeren en tuinders een hoog risico lopen. Verheugd is Bloem eveneens met het advies van de Nederlandse Gezondheidsraad om structureel, wel op vrijwillige basis, bij boeren bloed, urine en moedermelk te controleren op chemische stoffen. Zo moet duidelijk worden in welke mate zij worden blootgesteld aan schadelijke middelen. 

Om Parkinson te voorkomen of de kans daarop te verkleinen pleitte Prof Bloem in zijn college onder meer voor: volop sporten, minder melkproducten consumeren, biologisch voedsel nuttigen, mediterrane producten eten, zwarte koffie drinken, geen blootstelling aan pesticiden en het mijden van gebieden met vervuilde lucht. 

Nar’s conclusies: maak volop gebruik van cursussen aangeboden door onder andere De Radboud Academy of HoVo (Hoger onderwijs Voor ouderen). Lees/bestudeer op wetenschap gebaseerde literatuur over onze hersenen. Beide verrijken in hoge mate ons leven en het is uitstekend voedsel voor ons brein. Waarschijnlijk zelfs een oergezonde maaltijd op niveau van een Bas Bloem Ster (BBS).

S.F. Nar