Sint Agatha: het oudste bewoonde klooster van ons land
Het kruisherenklooster van Sint Agatha is het oudst bewoonde klooster van Nederland. Zeven kruisheren wonen momenteel in het complex, een verstilde plek van bidden, werken en wonen. Één van die kruisheren is de Vlaming Edgard Claes. In de oude varkensstal heeft deze kunstboekbinder een modern atelier. Naast zijn werkplaats brouwen sinds kort enkele Cuijkenaren biertjes. Nu nog een experiment, maar de Kloosterbierbrouwerij wil in de toekomst uitbreiden.Ora et Labora, bid en werk. In het kruisherenklooster wordt ook nog gewoond. Marga Arendsen ontvangt mij voor een korte rondleiding door de gebouwen. Zij is directeur van het sinds 2006 hier gevestigde Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven, dat voor ruim honderd orden en congreties hun archieven, boeken en voorwerpen beheert. Maar liefst 300 duizend stukken zijn beschreven.
“Ieder dorp had vroeger een eigen klooster, zeker in het Land van Cuijk”, licht de directeur toe. Denk aan de Kapucijnen in Velp, de Karmelieten in Boxmeer of de Zusters van Liefde in Sint Anthonis of Cuijk (waar onlangs nog het Zuster Monique-pad werd onthuld). Daar waar nu de Schouwburg Cuijk aan de Grotestraat staat, is het Fraterhuis nog altijd een belangrijk bouwkundig, monumentaal onderdeel.
Bovendien zijn in deze regio doorlopend kloostergemeenschappen geweest. Katholieke enclaves als de Heerlijkheid Boxmeer en Velp/Ravenstein kenden godsdienstvrijheid. De kloosters stonden aan de basis van zorg en onderwijs. Zo is het Maasziekenhuis ontstaan uit de inspanningen die de Zusters van Julie Postel in Boxmeer hadden verricht.
De stilte en het eenvoudige kloosterleven staan centraal in Sint Agatha. Authentiek willen klooster en erfgoedcentrum zijn. Een flinke muur omringt de kloostertuin, een van de pareltjes. Voor hun levensonderhoud waren de kruisheren afhankelijk van de opbrengst van het eigen land: een moestuin en allerhande fruitbomen: appels, peren, kersen, pruimen en noten. De inrichting is gebaseerd op het werk van de 19e eeuwse pater Johannes de Vlam. Nu is het onderhoud in handen van vrijwilligers en IBN.
De kloostertuin is ook een plek van bezinning. Het meest stille gedeelte bevindt zich ingesloten tussen de kloostergangen: de pandhof. In het midden staat een grote boom, de boom des levens, als ware het een Hof van Eden. De pandhof vormt ook de begraafplaats, een rustplaats voor kruisheren die al naar het ‘eeuwige paradijs’ werden gedragen.
Een andere parel zijn de eeuwenoude handschriften. Het met miniaturen verluchtigde werk van Johannes van Deventer – rond 1500 – is een liturgisch zangboek in het Latijn en het bekendste werk in het archief. Een replica toont het glas in lood raam dat Prins Maurits tijdens de 80-jarige oorlog in de 17e eeuw schonk aan het klooster. Een protestant, die de katholieke kruisheren bedankte voor hun inzet. Een unicum. Het origineel is in het bezit van het Rijksmuseum in Amsterdam.
Het interieur van de kloosterkerk – meermalen verwoest – is grotendeels afkomstig van kloostergemeenschappen elders. Zoals de kloosterbanken van de Trappistinnen uit Berkel-Enschot. De kruisweg aan de wand is kleurrijk. Een adelaar en enkele grafstenen zijn enkele originele overblijfselen. Oude tekeningen wijzen de bezoeker op de veranderingen in het interieur. De bekende architect PHJ Cuijpers had de kerk veranderd in een neogotisch, wat bombastisch geheel. Nu is de kerk terug bij af. Sierlijk, maar toch eenvoudig.
Op het ‘steekbord’ staat de weekplanning van alle kruisheren van toen. Met een prikker is te zien welke kruisheer waar dienst heeft of de biecht moet afnemen. Directeur Arendsen toont een aflaatbrief uit 1342. Het bewijs dat Sint Agatha al in die tijd van religieuze betekenis was. Een kapel stond hier immers al rond 1300.
Weer buiten ‘overvalt’ me de rust van het klooster en de tuinen. Hier wordt gebeden, gewerkt én gewoond! Het Erfgoedcentrum is op donderdag en vrijdag te bezoeken. Ook worden op aanvraag rondleidingen gehouden. De kloostertuin is het hele jaar door vrij toegankelijk tussen zonsopgang en zonsondergang.
{tips}
Tip
Kijk voor meer informatie op de website www.erfgoedkloosterleven.nl
